ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΑΝΑΛΦΑΒΗΤΙΣΜΟΣ

Αναλογιστήκατε ποτέ πόσο παντογνώστες θα ήμασταν αν θυμόμασταν ακόμα όσα διδαχτήκαμε μέχρι και το λύκειο; Όσο διευρύνονται τα πεδία της γνώσης κι όσο περισσότερο βομβαρδιζόμαστε με πληροφορίες, υποχρεωνόμαστε να απορρίπτουμε τις περισσότερες, προκειμένου να μην «κάψουμε» το μυαλό μας. Συχνά, όμως, μαζί με τα άχρηστα, πετάμε και τα χρήσιμα, ακριβώς επειδή δεν μάθαμε ποια είναι αυτά.
Μπορείτε να μου αναφέρετε έναν έλληνα σύγχρονο συγγραφέα;» Το 68% των ερωτηθέντων απάντησε «Δεν γνωρίζω». «Έναν ξένο σύγχρονο συγγραφέα;» Το ποσοστό της ίδιας απάντησης («Δεν γνωρίζω») άγγιξε το 78%, για να εκτοξευθεί στο 96% όταν το ερώτημα αφορούσε την κατηγορία ξένου σύγχρονου σκηνοθέτη θεάτρου. Μόνο η μουσική ανέτρεψε την εικόνα, μειώνοντας το ποσοστό της άγνοιας στο 41%. Η έρευνα, που διεξήγαγε το 2005 η εταιρεία Metron Analysis στην οποία την ανέθεσε το πολιτιστικό περιοδικό «Highlights», σκιαγράφησε μια εικόνα ωμής αλήθειας για τις γνώσεις των Ελλήνων σχετικά με τα πολιτιστικά θέματα και τις πολιτι- στικές τους συνήθειες.
Ασφαλώς, η άγνοια ή η ημιμάθειά μας δεν αφορά μόνο τα πολιτιστικά. Μπορεί κανείς να υποψιαστεί τη γενικότερη εικόνα αν πληροφορηθεί πως σχεδόν ένας στους δύο Ελληνες δεν διαβάζει ούτε ένα βιβλίο το χρόνο. Κι αν ο σκόπελος του αναλφαβητισμού με την κυριολεκτική έννοια δεν φαίνεται να μας απειλεί, τίθεται ζήτημα «σύγχρονου αναλφαβητισμού», δηλαδή ελλιπούς μόρφωσης του ενήλικου πληθυσμού - κατάσταση που δεν πλήττει μόνο την Ελλάδα, αλλά και πλούσιες χώρες με ηγετική θέση στη διεθνή σκηνή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αναφέρεται στην ετήσια έκθεση της UNESCO (Education for all Global Monitoring Report) σχετικά με τη Μεγάλη Βρετανία, όπου η απόδοση 1,7 εκατομμυρίου πολιτών της σε ένα απλό τεστ αποδείχτηκε κατώτερη από την αναμενόμενη για ένα εφτάχρονο παιδί· επιπροσθέτως υπολογίζεται πως ένα εντεκάχρονο παιδί θα τα κατάφερνε καλύτερα από 5,1 εκατομμύρια ενήλικων πολιτών.
Κι αν αυτά συμβαίνουν στη Μεγάλη Βρετανία, δεν χρειάζεται πολλή φαντασία για το τι ισχύει εδώ. Με το «μπούκωμα» των πληροφοριών, την αποστήθιση και τη δαμόκλειο σπάθη του εξεταστικού συστήματος να πρωταγωνιστούν στην εκπαίδευση, το διάβασμα γίνεται απωθητική εμπειρία. Οι πρόσκαιροι καρποί του, οι όποιες αποσπασματικές γνώσεις σβήνουν έπειτα από λίγα χρόνια ακριβώς γιατί δεν βρίσκουν τη θέση τους σ' ένα ευρύτερο σχήμα γνώσης. Το ζήτημα, όμως, δεν είναι η ημιμάθεια ή ακόμα και η άγνοια καθαυτή, αλλά η έλλειψη φιλομάθειας που καλλιεργείται από το σχολείο, για να μας στοιχειώσει και στην ενήλικη ζωή μας.
Η γνώση γεννιέται μόνο με την ανακάλυψη και την επανανακάλυψη, κι αυτή πετυχαίνεται μέσω της ασίγαστης, ανυπόμονης, συνεχούς και ελπιδοφόρας αναζήτησης που οι άνθρωποι κάνουν στον κόσμο, μαζί με τον κόσμο και ο ένας με τον άλλον». Όσο, λοιπόν, καλείται κανείς να αποταμιεύει επιλεγμένες από άλλους γνώσεις τόσο βυθίζεται σε βαθύ ύπνο η κριτική του ικανότητα και μειώνεται η δίψα για κατανόηση και αναζήτηση της γνώσης.
Το αίτημα της διά βίου μάθησης, δηλαδή της διαρκούς επιμόρφωσης των ενηλίκων, ξεκίνησε από τις αρχές του 19ου αιώνα. Εξαρχής θεωρήθηκε κοινωνικό δικαίωμα και συνδέθηκε με τα λαϊκά κινήματα και τα συνδικάτα, που στόχο είχαν αφ' ενός να εξασφαλίσουν γνωστικά εφόδια για τις ευαίσθητες κοινωνικά ομάδες, αναπληρώνοντας την έλλειψη πρόσβασης στις συνήθεις δομές, και αφ' ετέρου τη διαρκή επιμόρφωση όλων των πολιτών, βάσει των προτύπων της ανθρωπιστικής παιδείας, καθώς η καλλιέργεια της κριτικής σκέψης αποτελεί το βασικότερο όπλο του ενεργού πολίτη.
Στην Ελλάδα οι περισσότεροι αγνοούμε ότι κεντρικός φορέας της διά βίου μάθησης, με απολύτως δωρεάν συμμετοχή των πολιτών στα προσφερόμενα μαθήματα, είναι η Γενική Γραμματεία Διά Βίου Μάθησης (ΓΓΔΒΜ), προπομπός της οποίας υπήρξαν τη δεκαετία του '80 οι ΝΕΛΕ (Νομαρχιακές Επιτροπές Λαϊκής Επιμόρφωσης), οι οποίες δίδασκαν καλλιτεχνικά μαθήματα και παραδοσιακές τέχνες. Σήμερα, δομές της διά βίου μάθησης στο πλαίσιο της Γενικής Γραμματείας αποτελούν τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας, που προσφέρουν στους κοινωνικά αποκλεισμένους τη δυνατότητα να ολοκληρώσουν τον κύκλο της υποχρεωτικής εκπαίδευσης· τα Κέντρα Εκπαίδευσης Ενηλίκων, που διοργανώνουν σεμινά- ρια προσφέροντας εφόδια κατάρτισης, όπως εκμάθηση γλωσσών και υπολογιστών, αναγκαία για την επαγγελματική «ανταγωνιστικότητα», αλλά και πολιτιστικά μαθήματα· οι Σχολές Γονέων και οι ΝΕΛΕ, όπως και προγράμματα που υλοποιούνται από το ΙΔΕΚΕ (Ινστιτούτο Διαρκούς Εκπαίδευσης Ενηλίκων).
Με το σύνθημα «Ολοι έχουν δικαίωμα σε μια καινούργια αρχή», 252.000 άτομα παρακολούθησαν δωρεάν τα τελευταία χρόνια μαθήματα όπως «Οικονομία - επιχειρήσεις», «Ελληνική γλώσσα - Ιστορία», «Ενεργός πολίτης: δικαιώματα και υποχρεώσεις» κ.ά. στα 58 Κέντρα Εκπαίδευσης Ενηλίκων που λειτουργούν στη χώρα, έμαθαν ξένες γλώσσες, έλαβαν συμβουλευτική καθοδήγηση στις Σχολές Γονέων ή φοίτησαν στα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας. Και παρότι η δυναμική συμμετοχής στα προγράμματα της ΓΓΔΒΜ προβλέπεται να ανέλθει στις 452.000 θέσεις για τις περιόδους 2008-2012, τα λειτουργικά προβλήματα δεν είναι λίγα.
Φέτος, μάλιστα, γιγαντώθηκαν. Τα περισσότερα προγράμματα, που θα έπρεπε να είχαν ξεκινήσει από τον Οκτώβριο, είτε υπολειτούργησαν, όπως στην περίπτωση των Σχολείων Δεύτερης Ευκαιρίας, είτε καθυστέρησαν σημαντικά, τόσο λόγω της μη τακτικής επιχορήγησής τους όσο και εξαιτίας της καθυστέρησης στην υπογραφή των νέων συμβάσεων των εκπαιδευτών, που για τις περισσότερες ξεκίνησε στα μέσα Φεβρουαρίου. Ετσι, για παράδειγμα, κάποια προγράμματα των Κέντρων Εκπαίδευσης Ενηλίκων άρχισαν τον Φεβρουάριο, ενώ τα περισσότερα αναμένεται να ξεκινήσουν τον Μάρτιο.
Άλλο μελανό σημείο αποτελεί η οφειλή μισθών σε σημαντικό ποσοστό συμβασιούχων του Ινστιτούτου Διαρκούς Εκπαίδευσης Ενηλίκων, που, σύμφωνα με τον πρόεδρο των συμβασιούχων του ΙΔΕΚΕ, Κώστα Στοφόρο, κυμαίνονται από 7 έως και 10 μηνιάτικα!
«Η προοπτική της διά βίου μάθησης οφείλει να συνδεθεί στενά με τις γνήσιες ανάγκες της κοινωνίας στη βάση ενός ανθρωποκεντρικού προσανατολισμού, που τοποθετεί τον άνθρωπο στο επίκεντρο της εκπαιδευτικής διαδικασίας, μακριά από απρόσωπα τεχνοκρατικά συμφέροντα, εργαλειακές και ελιτίστικες αντιλήψεις. Είναι σαφές ότι θα πρέπει να αντιμετωπίζει τη γνώση στην ολιστική της διάσταση, στοχεύοντας στην ολόπλευρη ανάπτυξη της ανθρώπινης προσωπικότητας. Παράλληλα, οφείλει να προσφέρει πολλές ευκαιρίες για προσωπική, επαγγελματική και κοινωνική ανάπτυξη του ατόμου σε όλες τις φάσεις της κοινωνικής του διαδρομής».
Το ακόμα μεγαλύτερο, όμως, στοίχημα είναι η καλλιεργηθεί ουσιαστικά η κουλτούρα της διά βίου μάθησης ως εσωτερική ανάγκη της κοινωνίας και όχι ως «έξωθεν» εφαρμογή της - σαν ένας ακόμα ξενόφερτος θεσμός.