Πτυχίο,μέσο επαγγελματικής αποκατάστασης ή πιστοποίηση γνώσεων;

Κάθε χρόνο, περίπου τέτοια εποχή, καλούνται χιλιάδες νέοι να δηλώσουν τις σχολές προτίμησής τους για τα ελληνικά ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Ο προβληματισμός τους, καθώς και των γονιών τους, στις περισσότερες περιπτώσεις οφείλεται στην επιλογή των συγκεκριμένων σχολών και στη σειρά δήλωσής τους στο μηχανογραφικό. Το «πρόβλημα», επομένως, έγκειται στα κριτήρια με τα οποία γίνεται η συγκεκριμένη επιλογή. Κριτήρια που, πολλές φορές, εξαντλούνται στην επερχόμενη, με το πτυχίο, επαγγελματική αποκατάσταση των νέων, δίχως να λαμβάνονται υπόψιν οι κλίσεις και τα ενδιαφέροντά τους. Το πρόβλημα όμως είναι ακόμη βαθύτερο και οι ρίζες του ξεκινούν από τη βιομηχανική επανάσταση, όπου διαμορφώθηκαν νέα επαγγέλματα και άλλαξε μορφή, όχι μόνο η οικογένεια αλλά και ολόκληρη η κοινωνία.
Με τη βιομηχανική επανάσταση και τη βιομηχανοποίηση της κοινωνικής ζωής, οι κοινωνικοοικονομικές και, κατ’ επέκταση, πολιτικές συνθήκες άλλαξαν. Με τις ανακατατάξεις, σε όλους αυτούς του τομείς της ανθρώπινης ζωής, δημιουργήθηκαν νέες κοινωνικές ανάγκες. Οι πατριαρχικού και μητριαρχικού τύπου οικογένειες αναγκάστηκαν σε ραγδαία αλλαγή και τη θέση τους πήραν οι σημερινές πυρηνικού τύπου οικογένειες, με μέλη τούς δύο συζύγους και τα παιδιά. Η τροποποίηση της μορφής της οικογένειας επήλθε, κυρίως, λόγω της αλλαγής της βιοποριστικής εργασίας (επαγγέλματα) και του εργασιακού χώρου (εργοστάσια αντί για το χωράφι). Πολλοί αναγκάστηκαν να δουλέψουν στα εργοστάσια ως εργάτες, οπότε οι οικογένειες έπρεπε να μετακινηθούν πλησιέστερα στον εργασιακό τους χώρο. Οι μεγάλες οικογένειες ήταν δύσκαμπτες, επομένως αναγκάστηκαν να αλλάξουν μορφή και να γίνουν πιο ευέλικτες.
Αποτέλεσμα, λοιπόν, της νέας κοινωνικοοικονομικής κατάστασης (βιομηχανική εποχή) ήταν η αλλαγή, εκ βάθρων, της εργασίας και των αυξημένων απαιτήσεων των νέων επαγγελμάτων. Μέσα σε αυτή την εποχή γεννήθηκε η έννοια της εξειδίκευσης και η ανάγκη για παροχή συγκεκριμένων, περισσότερο τεχνικών, γνώσεων. Με την πάροδο των χρόνων η κατάρτιση των εργαζομένων γινόταν περισσότερο αναγκαία, λόγω της εξέλιξης των μηχανών (με την αξιοποίηση των επιστημονικών πορισμάτων), και σύνθετη, λόγω της μηχανικής πολυπλοκότητας. Οι ανάγκες της εποχής καθόρισαν το πλαίσιο της απαιτούμενης κατάρτισης.
Επιστρέφοντας στο σήμερα, μπορούμε να αντικρίσουμε περίπου την ίδια κατάσταση έχοντας, όμως, αλλάξει οι κοινωνικοί και εργασιακοί όροι. Οι σημερινοί νέοι, για να μπορέσουν να εργαστούν, χρειάζεται να κατέχουν ορισμένες, τεχνικές πολλές φορές, γνώσεις και μάλιστα πιστοποιημένες. Λύση, θεωρητικά, δόθηκε με την ίδρυση των Τεχνικών, Τεχνολογικών και Πανεπιστημιακών σχολών. Στην αρχή ο πτυχιούχος ήταν ένας εν δυνάμει εργαζόμενος και μάλιστα στο αντικείμενο που είχε σπουδάσει. Σήμερα ο πτυχιούχος, τις περισσότερες περιπτώσεις, εργάζεται είτε περιστασιακά στο αντικείμενό του, είτε ετεροαπασχολείται.
Όμως ο σύγχρονος άνθρωπος δεν έχει ανάγκη μόνο την εξειδικευμένη γνώση αλλά πολλές περισσότερες γνώσεις (κοινωνικές, γενικής παιδείας κ.α.) για να ανταπεξέλθει στις εκάστοτε κοινωνικές επιταγές και ρόλους του. Τα ερωτήματα λοιπόν, στα οποία οφείλει να απαντήσει η πολιτεία μέσω της εκπαιδευτικής πολιτικής, είναι σχετικά με: α) το ρόλο των Τ.Ε.Ι. και των Πανεπιστημίων και β)την αναγκαιότητα ή μη του κλειστού αριθμού εισακτέων.
Ο ρόλος των Πανεπιστημιακών και λοιπών σχολών είναι η επαγγελματική κατάρτιση (εάν ουσιαστικά υφίσταται κι αυτή) ή η διακίνηση και παροχή γνώσεων, ιδεών που καθιστούν τους νέους συγκροτημένες προσωπικότητες και συνεχιστές μιας πανανθρώπινης εξελικτικής προσπάθειας; Αν θεωρήσουμε ότι ο ρόλος των ανώτατων σχολών εστιάζεται περισσότερο στην παροχή γνώσεων, αντιλήψεων, ιδεών, τότε προς τι η ύπαρξη του κλειστού αριθμού εισακτέων; Η πολιτεία οφείλει να παρέχει δωρεάν παιδεία σε όλους τους έλληνες πολίτες. Για ποιο λόγο να αποκλείεται μεγάλο μέρος του μαθητικού πληθυσμού από συγκεκριμένες σχολές, αν και έχουν γράψει πολύ πάνω από τη θεσμοθετημένη βάση;
Είναι κατανοητό ότι ο λόγος ύπαρξης του κλειστού αριθμού εισακτέων (numerus clauses) είναι ο έλεγχος του αριθμού των επαγγελματιών σε μια χώρα. Η υιοθέτησή του, από την εκπαιδευτική πολιτική της Ελλάδας, είχε ως στόχο τον έλεγχο του αριθμού των επαγγελματιών και τη μείωση, έως εξάλειψη, της ανεργίας, με την εξασφάλιση (μέσω του πτυχίου) εργασίας. Δυστυχώς, σήμερα, δεν υπάρχει εξασφάλιση εργασίας με τη λήψη πτυχίου, ούτε και περιορισμός της ανεργίας. Η αναντιστοιχία μεταξύ πτυχιούχων και θέσεων εργασίας, εντείνεται ολοένα και περισσότερο με τον ανεξέλεγκτο αριθμό πτυχιούχων του εξωτερικού.
Το πρόβλημα δεν έγκειται, επομένως, τόσο στον τρόπο εισαγωγής στα Πανεπιστήμια (ζήτημα στο οποίο εξαντλείται η εκάστοτε εκπαιδευτική μεταρρύθμιση) αλλά στον λόγο ύπαρξης του κλειστού αριθμού εισακτέων και ότι αυτός συνεπάγεται. Για ποιο λόγο, ο σημερινός νέος, να αναλώνεται σε ένα μαραθώνιο δρόμο, ακόμη κι από το Δημοτικό (απαράδεκτο), εάν δεν υπάρχει περίπτωση να ασχοληθεί με το αντικείμενο που θα σπουδάσει; Εάν παρθούν τα αναγκαία μέτρα για την εξασφάλιση της σύνδεσης πτυχίων και εργασίας, τότε ο numerus clauses έχει λόγο ύπαρξης στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα (ίσως με διαφορετική μορφή όπως π.χ. με ενδιάμεσες, εσωτερικές προαγωγικές εξετάσεις στις ανώτατες σχολές). Σε διαφορετική περίπτωση να επανεξεταστεί το ζήτημα και να προβεί, η πολιτεία, ακόμη και σε κατάργησή του.
Ας συμπεριληφθεί ο προβληματισμός αυτός στα πλαίσια της επερχόμενης εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης και ας δοθεί, επιτέλους, διέξοδο σε αυτό το μεγάλο κοινωνικό και εκπαιδευτικό πρόβλημα. Ας απαγκιστρωθούμε από αυτές τις κοινωνικές στρεβλώσεις και ας δοθεί λύση, η οποία θα διέπει όλο το εκπαιδευτικό σύστημα και όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες, ώστε η κάθε μία να επιτελεί τον κοινωνικό και μορφοπαιδευτικό της ρόλο. Είναι πρόβλημα που αφορά όχι μόνο τους νέους ανθρώπους, που ξεκινάνε τη ζωή τους μέσα στο άγχος και την ανασφάλεια, αλλά σύσσωμη την εκπαιδευτική κοινότητα και, κατ’ επέκταση, ολόκληρη την κοινωνία.