Αισιοδοξία τέλος. Και τώρα που είναι η έξοδος; Το "μικρό σενάριο αισιοδοξίας" τελειώνει όπου νάναι, με την αποχώρηση όλων των διεθνών παραγόντων που πρόσφατα επισκέφθηκαν τη χώρα μας. Υποσχέθηκαν νέα δάνεια, επιμηκύνσεις χρέους και άλλα φαιδρά, δημιουργώντας συνθήκες "τεχνητής ευφορίας". Ποια είναι η πραγματικότητα;
Η πραγματικότητα είναι σκληρή και βρίσκεται μπροστά μας. Κανένα μέτρο, καμιά ξένη βοήθεια, κανένα σχέδιο δεν μπορεί να υποκαταστήσει αυτό που όλοι λησμονούν να μας πουν κι εμείς αποφεύγουμε να το φέρουμε στη δημόσια συζήτηση. Το τέλος της κρίσης για την Ελλάδα - αλλά και για τις άλλες χώρες του ευρωπαϊκού Νότου - θα επέλθει μόνο όταν θα μπορούμε να επιστρέψουμε στις αγορές για δανεισμό. Τόσο απλά αλλά και τόσο δύσκολα. Κανείς άλλος δεν έχει το χρήμα για να ξαναδώσει "ζωή" ούτε στην ελληνική αλλά και ούτε σε καμία άλλη οικονομία του κόσμου. Όλα τα άλλα είναι "σωληνάκια" που διατηρούν στη ζωή έναν ασθενή που βρίσκεται στην εντατική. Και να ξέρεις ότι το κρεβάτι στην εντατική είναι πανάκριβο και δεν μπορεί ο ασθενής να περιθάλπεται εκεί εσαεί.
Επιστροφή στις αγορές λοιπόν. Η μοναδική διέξοδος. Όποιος άλλος έχει τα χρήματα να μιλήσει τώρα αλλιώς να σωπάσει για πάντα, που λένε. Και πως θα επιστρέψεις στις αγορές; Δυστυχώς, από τη γιαγιά που σκέφτεται ποια λεμόνια θ' αγοράσει στη λαϊκή, μέχρι τον μεγαλοεπενδυτή που αναζητά το μεγαλύτερο κέρδος με το μικρότερο ρίσκο, όλοι - αριστεροί, δεξιοί, κεντρώοι, φιλελεύθεροι, μικροί, μεγάλοι - κανείς δε θα δάνειζε τα λεφτά του σε μια χώρα με αυτό το πιστοληπτικό προφίλ. Ούτε κάτι περίεργο, ούτε κάτι πρωτότυπο συμβαίνει στην περίπτωση της Ελλάδας. Κι αν κάποιοι έχουν την ψευδαίσθηση να σκέφτονται πως δεν μας ενδιαφέρουν οι αγορές γιατί εμείς θα μειώνουμε τους μισθούς και θα δανειζόμαστε από "μηχανισμούς", ΔΝΤ, ή δεν θα πληρώσουμε τους δανειστές ή ό,τι άλλο για να αποφύγουμε την πραγματικότητα, αγνοούν ότι από τις αγορές δανείζονται και οι Τράπεζες και οι εταιρείες και όλοι όσοι δίνουν "ζωή" στην οικονομία. Η Τράπεζα πρέπει να δανειστεί από τις αγορές για να δώσει δάνειο στο νέο ζευγάρι, ώστε με τη σειρά του να αγοράσει κατοικία που με τη σειρά της θα δώσει δουλειά στους οικοδόμους. Και οι αγορές είναι κλειστές για την Ελλάδα. Και για τις Τράπεζές της. Και για τους επιχειρηματίες. Κανένας ξένος επιχειρηματίας - με κλειστές τις αγορές για την Ελλάδα - δεν θα δεχτεί να πωλήσει εμπορεύματα σε Έλληνα έμπορο χωρίς ρευστό, στηριζόμενος σε επιταγές και χαρτιά.
Τόσο απλά είναι τα πράγματα. Και διέξοδος δεν υπάρχει άλλη από την επιστροφή στο δανεισμό από την ελεύθερη αγορά. Όλα τα άλλα είναι φιλολογικά γυμνάσματα. Ούτε Ευρωομόλογα, ούτε επιμηκύνσεις ούτε τίποτα. Διότι υπάρχει αυτή η απλή αλλά σκληρή αλήθεια: Όλο το χρήμα προέρχεται από τις αγορές. Αν αυτές θέλουν να σε δανείσουν γιατί εκτιμούν ότι το ρίσκο τους είναι μικρό και η απόδοση καλή θα βρουν τρόπο. Θα έρθουν αυτές να σε βρουν. Αν πάλι εκτιμούν ότι το χρήμα τους θα "καεί" αν σε δανείσουν, τότε όπως και να κρυφτείς πίσω από Ευρωομόλογα, δηλώσεις, επιμηκύνσεις ή φορώντας φουστανέλα δεν πρόκειται να πάρεις μια. Κάνε κι εσύ το απόλυτο τεστ στον εαυτό σου. Φαντάσου για λίγο - προσοχή! είπαμε Φαντάσου μην το κάνεις κιόλας!- ότι ψάχνεις για επενδυτική ευκαιρία. Θα πούλαγες το σπίτι σου σήμερα για να αγοράσεις ελληνικά ομόλογα, για να δανείσεις την Ελλάδα δηλαδή; Όχι; Ε, όσο δεν απαντάς "ναι" οι αγορές θα είναι κλειστές! Όσο για σένα τα ελληνικά ομόλογα δεν είναι η τρελή επενδυτική ευκαιρία, γιατί να είναι για τον επενδυτή από την Αυστραλία, την Ταϊβάν ή το Χονγκ-Κονγκ;
Και πως θα βγεις στις αγορές; Όπως τα λεμόνια στη λαϊκή! Πρέπει να γίνεις "φτηνός και καλός". Αιώνιος κανόνας της οικονομίας κι όλα τ' άλλα είναι τερτίπια. Για να πουλήσεις λοιπόν η πρώτη προϋπόθεση είναι να έχεις λεμόνια. Κι εσύ προσπαθείς να πουλήσεις χρέος! Το μοναδικό εξαγώγιμο προς πώληση προϊόν - σε μεγάλη κλίμακα - της Ελλάδας στην παρούσα φάση είναι το χρέος! Ούτε λεμόνια, ούτε λάδι, ούτε σπίρτα, ούτε τίποτα άλλο δεν πουλάς. Μόνο χρέος! Φωνάζεις στη διεθνή λαϊκή "Εδώ το καλό χρέος, ποιος θα προλάβει να πάρει!" Και το χρέος σου είναι και ακριβό και αμφιβόλου ποιότητας.
Πρέπει λοιπόν να αρχίσεις να παράγεις κάτι άλλο εκτός από χρέος για να βγεις στις αγορές. Και εδώ είναι το "μυστικό της αποτυχίας" του ελληνικού ζητήματος. Η Κυβέρνηση, το Μνημόνιο, η ρητορική όλου του τελευταίου χρόνου, οι διεθνείς παράγοντες, όλοι ασχολούνται με την διαχείριση του χρέους. Και βεβαίως η διεθνής κοινότητα έχει συμφέρον να ασχολείται με το χρέος σου, αφού αυτή το έχει χρηματοδοτήσει. Μπορείς να μου πεις γιατί η Ελληνική Κυβέρνηση έχει "παρασυρθεί" και εγκλωβιστεί σ' αυτή τη γραμμή σκέψης; Όχι; Θα σου πω εγώ.
Κατ' αρχάς η αιτία δεν εδράζεται σ' αυτό που σκέφτεσαι. Ούτε διεθνείς συνωμοσίες υπάρχουν, ούτε κάποιοι "κακοί" εγχώριοι ή αλλοδαποί που απεργάζονται περίεργα "σχέδια". Γιατί; Μα απλούστατα σου υπενθυμίζω πως ούτε κι εσύ θα πούλαγες το σπίτι σου για να αγοράσεις ελληνικά ομόλογα. Το θυμάσαι; Όσο δεν αγοράζεις εσύ δεν θα αγοράζουν και οι άλλοι. Γιατί λοιπόν η Ελλάδα δεν παράγει και κάτι άλλο εκτός από το χρέος; Φταίνε οι Έλληνες; Οι δημόσιοι υπάλληλοι, οι ιδιωτικοί, η φοροφυγάδες, οι πολιτικοί, οι επιχειρηματίες ή τα ΜΜΕ; Όλοι φταίνε σε κάποιο βαθμό αλλά όχι σε τέτοιο βαθμό που να ευθύνεται αποκλειστικά ή σημαντικά. Σε σοκάρω; Μα σκέψου έναν τομέα, οποιονδήποτε, που εσύ θεωρείς ως σημαντικότερη αιτία της κρίσης. Διεφθαρμένους πολιτικούς, αργόμισθους δημοσίους υπαλλήλους, κρατικοδίαιτους επιχειρηματίες ό,τι θέλεις. Αν εξέλιπε δεν θα είχες πρόβλημα; Δηλαδή θα παρήγαγες και κάτι άλλο εκτός από χρέος; Μάλλον όχι. Άλλο πράγμα είναι να λογοδοτούν όσοι παρανομούν και εντελώς διαφορετικό είναι ότι δεν παράγεις. Είπαμε, το μυστικό για επανέλθεις στις αγορές είναι η παραγωγή. Κι όσο πιο πολλά και πιο καλά παράγεις, με τόσο καλύτερους όρους θα βγεις στις αγορές. Γιατί πάντοτε θα υπάρχουν και διεφθαρμένοι και αργόμισθοι και φοροφυγάδες. Αν όμως - με κάποιο μαγικό τρόπο - είχες παραγωγή, απλούστατα δεν θα είχες μπει στο τούνελ!
Γιατί λοιπόν η Ελληνική Κυβέρνηση αντί να διαχειρίζεται το ζήτημα της παραγωγής, διαχειρίζεται το χρέος δηλαδή το μοναδικό και - όπως αποδεικνύεται - αναξιόπιστο προϊόν που προσφέρει η Ελλάδα προς τις διεθνείς αγορές; Με ποιο απλά λόγια σου θέτω το ερώτημα: Γιατί η Κυβέρνηση αντί να σκέφτεται τρόπους να ελαφρύνει, επιμηκύνει, διαφοροποιήσει ή ό,τι θέλεις το χρέος, δεν προσπαθεί να ενισχύσει έστω και έναν παραγωγικό τομέα ώστε να "πουληθεί" το όποιο προϊόν στις ξένες αγορές; Δηλαδή για να το θέσω συμβολικά γιατί ο Πρωθυπουργός συνομιλεί με τον Ρουμπινί - τον γκουρού των "καταστροφικών προβλέψεων" - και δεν συνομιλεί με τον Μπιλ Γκέιτς, ας πούμε, τον γκουρού των μάνατζερ; Αντί να ψάχνεται πως θα διαχειριστεί καλύτερα το χρέος γιατί δεν ψάχνεται πως θα διαχειριστεί καλύτερα την παραγωγή, ώστε να βγει από την κρίση; Όπως σου υποσχέθηκα θα σου πω εγώ.
Για να διατυπώσω την άποψή μου, πρέπει να σου θέσω την εξής παραδοχή: Αναφέρομαι στη "μεγάλη εικόνα" κι όχι σε πολιτικές και καταστάσεις ή πρόσωπα που επηρεάζουν βραχυχρόνια την συνολική αποτίμηση του συστήματος. Στο πλαίσιο αυτό θεωρώ ότι και οι ακολουθούμενες πολιτικές, της εκάστοτε Κυβέρνησης, υπαγορεύονται από τις επικρατούσες κοινωνικές τάσεις κι όχι το αντίστροφο. Με λίγα λόγια: Αν θεωρήσουμε τις εξελίξεις στα ελληνικά πράγματα τα τελευταία πενήντα χρόνια ή και πιο πριν, η κοινωνία είναι αυτή που επιβάλλει τη βούλησή της. Βεβαίως κατόπιν η κοινωνία αναζητεί να προσωποποιήσει ευθύνες ή καταστάσεις. Για να το κάνω πιο απτό το θέμα, πες μου εσύ γιατί το "ΟΧΙ" ας πούμε το είπε ο λαός κι όχι ο Μεταξάς το '40, ενώ το "ΝΑΙ" στο Μνημόνιο το είπε ο Παπανδρέου αλλά όχι ο λαός; Αφού και στη μια και στην άλλη περίπτωση ο λαός "υπάκουσε" εκ των υστέρων στα κελεύσματα του συγκυριακού του ηγέτη. Και μάλιστα ο Μεταξάς ήταν δικτάτορας - άρα δεν είχε τη "λαϊκή εντολή" - ενώ ο Παπανδρέου είναι ο εκλεγμένος Πρωθυπουργός και πολύ ξεκάθαρα εκφράζει τη βούληση του ελληνικού λαού; Δηλαδή ο "λαός" στα "καλά" είναι συμμέτοχος ή "συνένοχος" ενώ στα "κακά" όχι; Εγώ λοιπόν αναγνώστη μου θεωρώ ότι ναι υπάρχουν επί μέρους ευθύνες, αλλά στη "μεγάλη εικόνα" κυρίαρχη και επιβάλλουσα τη βούλησή της είναι η κοινωνία. Απλά τα πρόσωπα αναλαμβάνουν να υλοιποιήσουν αυτή τη βούληση ειδάλλως η κοινωνία τα προσπερνά και καμιά φορά τα "ποδοπατά" κιόλας. Στην παρούσα φάση λοιπόν, η κοινωνία επιθυμεί συνολικά να κινηθεί στην κατεύθυνση που κινείται.
Δηλαδή, η ίδια η ελληνική κοινωνία είναι αυτή που αθόρυβα και στο παρασκήνιο αποδομεί αυτό που οικοδόμησε τα προηγούμενα χρόνια. Η ίδια η ελληνική κοινωνία δεν επιθυμεί να "διασώσει" το κατά κοινή ομολογία σαθρό οικοδόμημα της ελληνικής οικονομίας και κατά τεκμήριο του παρόντος πολιτικού συστήματος. Βαρέθηκε; Εξελίσσεται; Δεν ξέρω. Πιστεύω το δεύτερο. Αλλά η αυτοκαταστροφική διαχείριση χρέους υπαγορεύεται από την προφανή βούληση του κοινωνικού συνόλου να "ισοπεδώσει" το σύστημα μέσα στο οποίο κινήθηκε όλα αυτά τα χρόνια. Δεν παράγει και δεν "σώζεται" από την παραγωγή γιατί δεν της αρέσει της κοινωνίας να διασώσει το παρόν σύστημα. Όπως σου είχα γράψει και σε παλαιότερο άρθρο, κανείς - από εμάς τους Έλληνες- δεν θέλει να διασώσει την Ελλάδα όπως την ξέραμε. Η ελληνική κοινωνία - όπως και κάθε κοινωνία - έχει μέσα της τις λύσεις και τα αντανακλαστικά όταν θέλει να "στηρίξει" ένα σύστημα. Πολύ απλά σήμερα η κοινωνία έχει αποφασίσει να το αφήσει να αυτοκαταστραφεί.