10 ερωτήµατα ζητούν απαντήσεις - Οι προβληµατισµοί που απασχολούν την ανθρώπινη σκέψη

Είναι τα 10 ερωτήµατα στα οποία πρέπει η επιστήµη ν' απαντήσει. Με αφορµή τα 350 χρόνια από την ίδρυση της Βασιλικής Εταιρείας, ο πρόεδρός της και ένας από τους κορυφαίους επιστήµονες στον κόσµο, σερ Μάρτιν Ρις, συνόψισε ορισµένους από τους προβληµατισµούς που ταλανίζουν εδώ και καιρό την ανθρώπινη σκέψη. Πριν από τρεισήµισι αιώνες, όταν ακόµη η Γη ήταν terra incognita, µια οµάδα ανθρώπων προσπάθησε να κατανοήσει τον κόσµο στηριζόµενη στην παρατήρηση και την απόδειξη και όχι στην ανάγνωση αρχαίων κειµένων. Πρόοδοι σηµειώθηκαν πολλές. Γνώσεις κατακτήθηκαν. Αλλά και νέες προκλήσεις ανέκυψαν που δελεάζουν την επιστήµη να προσπαθήσει ακόµη περισσότερο. Κανείς δεν έχει µία κρυστάλλινη σφαίρα για να δει πώς θα είναι ο κόσµος στα επόµενα 350 χρόνια. Ωστόσο, όπως λέει ο σερ Μάρτιν Ρις, τα σηµερινά παιδιά θα ζήσουν σ' έναν κόσµο όπου τα επιτεύγµατα της επιστήµης θα διαδραµατίζουν καθοριστικότερο ρόλο στην καθηµερινή ζωή. Ας δούµε πώς 10 άνθρωποι των γραµµάτων και της επιστήµης φαντάζονται τις απαντήσεις στα ερωτήµατα που ακολουθούν.
Τι είναι συνείδηση;
Της ΚΑΘΙ ΣΑΙΚΣ
Οι περισσότεροι από µας έχουν µία εικόνα τού τι εννοούµε µε τον όρο αυτό. Η επιστήµη όµως δεν έχει καταφέρει ακόµη να την οριοθετήσει ή να την κατανοήσει. Κάποιοι λένε ότι η κβαντική µηχανική διαδραµατίζει καθοριστικό ρόλο, ενώ κάποιοι άλλοι αποφαίνονται ότι πρόκειται για κάτι αντίστοιχο µε την «υγρότητα του νερού». Μια ιδιότητα δηλαδή που απορρέει απότη δράση µεµονωµένων µορίων. Ακόµη και µε τις πιο εξελιγµένες τεχνικές απεικόνισης του εγκεφάλου, µετά βίας καταλαβαίνουµε πώς λειτουργεί ο εγκέφαλός µας, πολύ περισσότερο η συνείδηση. Στο µέλλον, όταν θα µπορούµε καλύτερα να συνθέτουµε οργανισµούς ήνα φτιάχνουµε συναισθηµατικά ροµπότ, ίσως να καταλάβουµε περισσότερο τι σηµαίνει «ενσυνείδητος».
Μπορούµε να πούµε µετά βεβαιότηταςποια ζώα είναι «ενσυνείδητα»; Είναι ο σκύλος σας ενσυνείδητος; Και τι συµβαίνει µε τη συνείδησή µας όταν παθαίνουµε Αλτσχάιµερή όταν γινόµαστε ψυχωτικοί; Ισως ποτένα µην καταλάβουµε ολοκληρωτικά τι είναι συνείδηση. Ελπίζω στη διάρκεια της ζωής µας να έχουµε αποκτήσει µία µικρή έστω γεύση για το τι και ποιοι πραγµατικά είµαστε.
Η Κάθι Σάικς είναι καθηγήτρια Επιστηµών και Κοινωνίας στο Πανεπιστήµιο του Μπρίστολ.
Τι συνέβη πριν από τη Μεγάλη Εκρηξη;
Της ΤΖΟΑΝ ΜΠΕΙΚΓΟΥΕΛ
Για να το πω απλά, όπως κάνουν µερικοί επιστήµονες, δεν υπήρχε χώρος ή χρόνος πριν από τη Μεγάλη Εκρηξη. Οµως δεν µπορώ να πω ότι ηερώτηση δεν έχει νόηµα γιατί αυτό θα σήµαινε ότι η ύλη δηµιουργήθηκε από το πουθενά. Από την άλλη πλευρά, αν προϋπήρχε κάποιο είδος αρχέγονου χάους από το οποίο το χέρι του Θεού έπλασε το σύµπαν, τότεαπό πού προήλθε αυτό το χάος; Κοιτάζοντας αντίστροφα στο µέλλον, θα ήθελα να ξέρωαν ποτέ τα ροµπότ θα εκτοπίσουντους ανθρώπους.
Επιστήµονες µας είπαν ότι κατάφεραν να φτιάξουν κάποιο είδος τεχνητής νοηµοσύνης που αντιδρά στην εκδήλωση αισθηµάτων. Οµως, θα µπορέσουν να προχωρήσουν ακόµη περισσότερο φτιάχνοντας ροµπότ που θα µπορούν να ερωτεύονται; Και τα ίδια τα ροµπότ µήπως πρόκειται ποτέ να καταφέρουν να ξεπεράσουν την αδυναµία φυσικής αναπαραγωγής τους και να βρουν τρόπο να αναπαράγουν τα συστατικά τους γεννώντας καινούργια µοντέλα;
Η Τζόαν Μπέικγουελ είναι δηµοσιογράφος.
Πώς θ’ αντιµετωπίσουµε την αύξηση του παγκόσµιου πληθυσµού;
Της Τρέισι σέβαλιέ
Οσο καλοί κι αν γίνουµε στην ανακύκλωση, στις ανανεώσιµες πηγές ενέργειας, στην παραγωγή φαγητού ή στη βιώσιµη ανάπτυξη, θα έλθει η στιγµήπου ο παγκόσµιος πληθυσµός θα κάνει τη ζωή αφόρητη στον πλανήτη. Επιπλέον, η πίεση που ασκείται στους φυσικούς πόρους της Γης εντοπίζεται και στα δύο άκρα του πληθυσµιακού φάσµατος. Οχι µόνο γεννιούνται συνεχώς µωρά, αλλά οι άνθρωποι ζουν όλο και περισσότερο. Κάποιοι, δε,υποστηρίζουν ότι µερικοί άνθρωποι θα ζουνκάποτε 200 και 300 χρόνια. Αυτό ίσωςνα αποτελεί θρίαµβο για την ιατρική, αλλά µπορεί να είναι καταστροφή για τον κόσµο. Εποµένως θα ήθελα να δω τους επιστήµονες να δηµιουργούν ένα λειτουργικό µοντέλο για την πληθυσµιακή αύξηση, το οποίο θα µπορεί να προβλέψει το σηµείο κορεσµού της Γης, καιοι κυβερνήσεις των χωρών να λαµβάνουν σοβαρά µέτρα γι’ αυτό.
Η Τρέισι Σεβαλιέ είναι συγγραφέας
Θα µας δώσουν πίσω η επιστήµη και η µηχανολογία τη χαµένη µας ατοµικότητα;
Του ΜΑΡΚ ΜΙΟΝΤΟΒΝΙΚ
Αν κάνετε µία γρήγορη απογραφή των αντικειµένων που έχετε, θα δείτε ότι όλα είναι προϊόντα µαζικής παραγωγής. Αυτό είναι αποτέλεσµα της βιοµηχανικής επανάστασης κατά τη διάρκεια της οποίας τα εργοστασιακά προϊόντα αντικατέστησαν τα πιο εξατοµικευµένα.
Αποδεχτήκαµε την οµοιοµορφία σε κάθε πτυχή της ζωής µας. Τα ρούχα, τα παπούτσια, τα αυτοκίνητα, τα σπίτια µας, είναι όλα µαζικά παρασκευασµένα. Πρόκειται γιαµια κυρίαρχη επιρροήστη ζωή µας, η οποία προσδίδει µορφή στον παγκόσµιο καπιταλισµό. Κάτι όµως φαίνεται να αλλάζει µέσα από τα εργαστήρια των πανεπιστηµίων, καθώς µια καινούργιατεχνολογία υπόσχεται να αντιστρέψει τη φορά των πραγµάτων. Η τεχνολογία αυτή λέγεται τρισδιάστατος εκτυπωτής. Και κάνει το εξής: παίρνει ένα σχέδιο από τον υπολογιστή σας και το µετουσιώνει σε ένα φυσικό αντικείµενο. Πατάςτο «print» και εµφανίζεταιένα ζευγάρι γυαλιά, ένα τηλέφωνο, ένα ξεχωριστό δαχτυλίδι για το αγαπηµένο σουπρόσωπο! ∆εν πρόκειται για επιστηµονική φαντασία. Απλώς για µια τεχνολογία στα σπάργανα, όπως ήταν τα κοµπιούτερ στις αρχές της δεκαετίας του 1980. Μήπως πρόκειται για την επόµενη βιοµηχανική επανάσταση;
Ο Μαρκ Μιοντόβνικ είναι φυσικός στο Kings College του Λονδίνου
Υπάρχει κάποιο υπόδειγµα για τους πρώτους αριθµούς;
Του ΜΑΡΚΟΥΣ ΝΤΙ ΣΟΤΟΥΑ
Για 2.000 χρόνια οι µαθηµατικοί πασχίζουν να ξεκλειδώσουν το µυστικό τωνπρώτων αριθµών: για παράδειγµα, γιατί το 7 και το 17 δεν µπορούν να διαιρεθούν. Κάθε γενιά µαθηµατικών έχει γράψει και από ένα κεφάλαιο σ’ αυτή την οδύσσεια για την κατανόηση των θεµελιωδών αριθµών. Ωστόσο, ύστερα από τόσους αιώνες, υπάρχει η αίσθηση ότι η απάντηση στο αίνιγµα των πρώτων αριθµών ίσως να να βρίσκεται κοντά. Βέβαια, µπροστά στα προβλήµατα που αντιµετωπίζει ο κόσµος, όπως ο καρκίνος, η κλιµατική αλλαγή, η ενέργεια,το θέµα των πρώτων αριθµών µοιάζει λιγότερο σηµαντικό για να επικεντρώσει κάποιος τονερευνητικό του µόχθο. Αυτό θα το κρίνει βέβαια η Ιστορία. Γεγονός είναι ότι οι πρώτοι αριθµοί είναι τα άτοµα της αριθµητικής. Από τους αριθµούς παίρνεις µαθηµατικά και από τη ροή των µαθηµατικών όλες τις άλλες επιστήµες. Τα µαθηµατικά απαντούν στα θεµελιώδη ερωτήµατα της επιστήµης που έχουν τη δυνατότητα να µετασχηµατίσουν την κοινωνία.
Ο Μάρκους ντι Σοτουά είναι καθηγητής Εκλαϊκευµένης Επιστήµης στο Πανεπιστήµιο της Οξφόρδης και συγγραφέας του βιβλίου «Τhe Number Mysteries».
Μπορούµε να βρούµε έναν επιστηµονικό τρόπο για να σκεφτόµαστε όλοι µε ωφέλιµο τρόπο;
Του Μπραιαν Κοξ
Αυτό θα ήταν το σηµαντικότερο επίτευγµα της επιστήµης στους αιώνες που έρχονται. Και το λέω αυτό γιατί πιστεύω ότι προς το παρόν δεν κυβερνούµε τον κόσµο σύµφωνα µε αρχές πουβασίζονται σε αποδείξεις. Αν το κάναµε, θα επενδύαµε σε ένα άλλου τύπου ενεργειακό «Πρόγραµµα Μανχάταν» για ν’ αναπτύξουµεφθηνές τεχνολογίες παραγωγής ενέργειας. Ή θα δαπανούσαµε ακόµη µεγαλύτερα ποσά γιατην εξάλειψη ασθενειών όπως η ελονοσία. Και φυσικά θα µαθαίναµε να ζούµε και να εργαζόµαστε στο ∆ιάστηµα, στο πλαίσιο µιας µακροπρόθεσµης στρατηγικήςγια την επιβίωσή µας.
Πιστεύω ότι θα είµαστε ικανοί να χτίσουµε έναν ασφαλέστερο, δικαιότερο, πιο ευηµερούντα και πιο ειρηνικό κόσµο, µόνο όταν η πλειονότητα του πληθυσµού καταλάβει τις µεθόδους της επιστήµης και δεχτεί την καθοδήγηση από τους ειδικούς που θα ερευνούν και θα αντιµετωπίζουν τις προκλήσεις του µέλλοντος µε εµπεριστατωµένη µεθοδολογία η οποία θα βασίζεται σε αποδείξεις. Η επιστηµονική παιδεία πρέπει εποµένως να αποτελέσει το θεµέλιο πάνω στο οποίο θα οικοδοµηθεί το µέλλον µας.
Ο Μπράιαν Κοξ είναι φυσικός στο Πανεπιστήµιο του Μάντσεστερ και στο CERN.
Πώς θα διασφαλίσουµε ότι η ανθρωπότητα θα επιβιώσει και θα ακµάσει;
Του Τζον ΣΆΛΣΤΟΝ
Αυτό είναι το πλαίσιο στο οποίο όλεςοι συναρπαστικές ανακαλύψεις και εξερευνήσεις πρόκειται να πραγµατοποιηθούν. Βεβαίως και µπορούµε να επιβιώσουµε αλλά πρέπει να το κάνουµε σκεφτόµενοι και δρώντες µε ένα πιο συνεργατικό τρόπο. Οι φυσικές επιστήµες θα χρειαστεί να συνδυαστούν µε τις κοινωνικές αποτελώντας µοχλό διακυβέρνησης, αν θέλουµε ναεξασφαλίσουµε ότι οι προκλήσεις του µέλλοντος µπορούν ν’ αντιµετωπιστού ν αποτελεσµατικά.
Τα προβλήµατα που αντιµετωπίζουµε είναι πολλά. Φυσικοί πόροι διατροφής και πηγές ενέργειας σύντοµα θα στερέψουν. Υπάρχει και η αλλαγή κλίµατος καθώς οδεύουµε προς µια θερµότερη Γηµε αυξηµένο κίνδυνονα εκδηλωθούν νέες συγκρούσεις και να προκύψουν σοβαρές απειλές.
Η αλήθεια είναι βέβαια πως η ιστορία των τελευταίων 50 χρόνων µάς έχει δείξει ότι δεν είµαστε καλοί στο να συναποφασίζουµε και να δρούµε από κοινού. Αντ’ αυτού, ανταγωνιζόµαστε. Εποµένως, πρέπει ν’ αναθεωρήσουµε κάποιες αρχές και να ευνοήσουµε τη συνεργασία θετικών και κοινωνικών επιστηµών για να αντιµετωπίσουµε τις δυσκολίες που έρχονται.
Ο Τζον Σάλστον προεδρεύει των µελετών της Βασιλικής Εταιρείας για τον άνθρωπο και τον πλανήτη.
Μπορεί κάποιος να εξηγήσει επαρκώς το νόηµα του άπειρου Σύµπαντος;
Του ΆΝΤΡΊΟΥ ΜΟΣΊΟΝ
Η ιδέα ότι δεν υπάρχει τέλος στο Σύµπαν µοιάζει λογικάαδιανόητη. Πώςγίνεται να µην υπάρχουν όριαστο Σύµπαν; Ξέρουµε ότι το Σύµπαν διαστέλλεται, όµως µέσα σε τι συµβαίνει αυτή η διαστολή; Μήπως βρίσκεται στριµωγµένο σε κάτι άλλο ή απλώς τριγυρνά µέσα στο τίποτα;Σε κάθε περίπτωση,το κάτι και το τίποτα φαίνεται ναείναι µάλλον το ίδιο πράγµα. Εχει ειπωθεί ότι το Σύµπαν ίσως να συστέλλεται µέσα στον χρόνο. Αυτό όµως εγείρει αντίστοιχα ερωτήµατα.Τι αντικαθιστά το κενό που κάποτε κάλυπτε το Σύµπαν; Για να ελαφρύνω κάπως τη συζήτηση, θα ήθελα να ξέρω αν η γάταµου έχει πλήρως εξελιχθεί ως είδος και κατ’ επέκταση αν οι άνθρωποι αποτελούντο τελευταίοσκαλοπάτι στη σκάλα της εξέλιξηςτων πρωτευόντων θηλαστικών. Μήπως κάποια µέρα εµφανιστείκάποιο άλλο είδος που θα κυριαρχήσει στον πλανήτη και εµείς θα είµαστε κλεισµένοι σε κελιά αναγκαζόµενοι να καπνίζουµε σε επιστηµονικά εργαστήρια;
O Αντριου Μόσιον είναι βραβευµένος ποιητής.
Θα µπορώ στο µέλλον να καταγράφω τον εγκέφαλό µου µε τον τρόπο που µαγνητοσκοπώ µια εκποµπή στην τηλεόραση;
Του λάιονελ Σρίβερ
Θα ήθελα ναµπορώνα ξαναβιώσω κάτι σηµαντικό που έζησα στη ζωή µου, όπως κάποια στιγµή που ερωτεύτηκα. Ειδικότερα, θα ήθελα να καταφέρω κάποτε να καταγράφω τα όνειρά µου, και δενεννοώ να σηµειώνω στο ηµερολόγιο ό,τι µετά βίας θυµάµαι το επόµενο πρωί. Θέλω να δω ξανάεκείνες τις εικόνες, γυρνώντας πίσω την εγγραφή, και να παρατηρήσω από πού άντλησα αυτέςτις συναρπαστικές ιστορίες. ∆ενθα στέρευα ποτέ ξανά από φανταστικές ιδέες. Υποθέτοντας ότι άλλοι άνθρωποι θα µπορούσαν επίσης να αναπαράγουν τις κασέτες του εγκεφάλου σας στο δικό τους µυαλό, η τεχνολογία θα προκαλούσε ένα σωρό προβλήµατα, αναδεικνύοντας την ύσταστη εισβολή στην προσωπική ζωή. Κανένα είδος µυστικού δεν θα παρέµενε κρυφό. Από την άλλη πλευρά, η τεχνολογία αυτή θα µας έδινε τη δυνατότητα να βιώσουµε το πώς είναι να είσαι κάποιος άλλος, έστω κι αν οι µυθιστοριογράφοι έµεναν χωρίς δουλειά.
Ο Λάιονελ Σρίβερ είναι συγγραφέας
Μπορεί η ανθρωπότητα να πάει στ’ αστέρια;
Του ΠΊΡΣ ΣΕΛΕΡΣ
Στα επόµενα100 χρόνιαθα έχουµε εξερευνήσει ταόρια τουηλιακού µαςσυστήµατοςµε επανδρωµένες αποστολές και θα έχουµε ανιχνεύσει κάθε γωνιά του µε ροµπότ. ∆εν ξέρωπότε οιάνθρωποι θ’ αρχίσουν έπειτα απόαυτό νακινούνται προς ταµακρινάαστέρια.Ξέρουµε πάντως ότι εκεί εξω υπάρχουν πολλοί πλανήτες και κάποιοι βρίσκονται στην εύκρατηζώνη.
Πρώτα τα ροµπότ θα φθάσουν σε άλλα αστέρια και θα είσθε σε θέση να τα δείτε απο το σαλόνι σας. Στη συνέχεια θ’ακολουθήσουνοι άνθρωποι, αλλά δεν ξέρω µε ποιον τρόπο θα τα καταφέρουν ώςεκεί, αν θα πάνε ζωντανοί, σε κατάσταση ψύξης, ήαλλιώς ανάλογα µε τηναπόσταση που πρέπει να διανύσουν.
Αν καταφέρουµενα επιτύχουµε ταχύτητα ίση µε το 1% της ταχύτητας του φωτός, τότε θα εχουµε εξαπλωθεί σε όλο το γαλαξία σε 10 εκατοµµύρια χρόνια. Οι απόγονοι του ανθρώπινου είδους, όποιαµορφή κι αν έχουν, θα πρέπει να φύγουν µακριά από αυτόν τον πλανήτηκαι το ηλιακό σύστηµα για να επιβιώσουν.
Ο Πιρς Σέλερς είναι βρετανός αστροναύτης στη NASA.