Η αντιγραφή φέρνει...επιτυχία

Αντιγράψτε για να κερδίσετε, η επιστήμη το αποδεικνύει. Μια διεθνής μελέτη που δημοσιεύεται στην επιθεώρηση Science ανέλυσε τις στρατηγικές βάσει των οποίων επιλέγουμε αναφέρουν Τα Νέα (13/4/2010). Όποιος χρησιμοποιεί τα αποτελέσματα των άλλων, τα καταφέρνει πολύ συχνά καλύτερα. Οι αντιγραφείς είναι ακόμη και χρήσιμοι στην κοινωνία, όμως προσοχή: οι νεωτεριστές παραμένουν απαραίτητοι. Στο πλαίσιο μιας ευρύτερης μελέτης με θέμα την «κοινωνική εκμάθηση», η οποία χρηματοδοτήθηκε από την Ε.Ε. και πραγματοποιήθηκε από μια ομάδα δέκα ερευνητών τεσσάρων πανεπιστημίων (δύο σουηδικών, ενός βρετανικού και ενός ιταλικού), το ζήτημα της αντιγραφής εξετάσθηκε μ΄ ένα παιχνίδι. Κάθε παίκτης (υπήρξαν εκατό ομάδες εκπαιδευτικών και φοιτητών που «στρατολογήθηκαν» μέσω του Ιντερνετ) έπρεπε να εκπονήσει ένα μικρό πρόγραμμα ηλεκτρονικού υπολογιστή (software) που να λύνει το εξής πρόβλημα: μπροστά στους εκατό μοχλούς ενός φανταστικού slotmachine (τα μηχανήματα τζόγου που είναι γνωστά ως κουλοχέρηδες ή φρουτάκια), όταν δεν γνωρίζεις ποιοι από τους μοχλούς δίνουν χρήματα και ποιοι όχι, ποια είναι η καλύτερη στρατηγική για να κερδίσεις όσο το δυνατόν περισσότερα με τις πενήντα «κινήσεις» που έχεις στη διάθεσή σου; Ως «κίνηση» λογίζεται το να τραβήξεις ένα μοχλό ή να λοξοκοιτάξεις ποιον τραβάει ο διπλανός σου.
Αναμενόταν ότι οι περισσότεροι θα προτιμούσαν να υιοθετήσουν μια «πειραματική», «νεωτεριστική» συμπεριφορά: θα άρχιζαν τραβώντας μερικούς μοχλούς στην τύχη και μετά θα επικεντρώνονταν σ΄ αυτούς που δίνουν τα χρήματα- στην ψυχολογία της εκμάθησης αποκαλείται στρατηγική «trial-and-error», «δοκιμής και λάθους». Εντούτοις αρκετοί παίκτες επέλεξαν την «παρασιτική στρατηγική»: παρακολούθησαν για λίγο το παιγνίδι των άλλων και μετά αντέγραψαν μόνο τις κινήσεις που κέρδιζαν. Μια σειρά μεταβλητών καθιστούσαν ριψοκίνδυνες και τις δύο επιλογές: μπορούσες να αντιγράφεις μόνον έναν παίκτη κάθε φορά, ήταν εύκολο να αντιγράψεις λάθος και επιπλέον, καθώς το παιγνίδι προχωρούσε, οι μοχλοί που προηγουμένως κέρδιζαν, ξαφνικά έπαυαν να δίνουν χρήματα.
Το αποτέλεσμα του πειράματος ήταν σαφές και εξέπληξε τους οργανωτές του: οι αντιγραφείς κέρδισαν περισσότερα από τους πειραματιστές. Αδικία; Μα, η δουλειά του αντιγραφέα δεν είναι καθόλου πιο άνετη: πρέπει να είσαι πολύ προσεκτικός, να αντιγράφεις καλά, από τους κατάλληλους «συμμαθητές» και την κατάλληλη στιγμή. «Εχουμε συνηθίσει να θεωρούμε τον “αντιγραφέα” έναν παθητικό εκμεταλλευτή του ταλέντου του άλλου», εξηγεί στην ιταλική «Ρεπούμπλικα» ο Στέφανο Γκιρλάντα, φυσικός και ψυχολόγος του Πανεπιστημίου της Μπολόνια, που συμμετείχε στη διεθνή μελέτη. «Είναι όμως ένας παίκτης που επιλέγει μια διαφορετική στρατηγική εκμάθησης, η οποία απαιτεί ενέργεια».
Να γίνουμε, λοιπόν, όλοι αντιγραφείς; Όχι, διότι το πράγμα δεν θα λειτουργούσε και είναι λογικό: ένας αντιγραφέας χρειάζεται πάντα έναν πειραματιστή για να αντιγράψει. Όμως δεν είναι μόνον αυτό. Δεύτερη ανακάλυψη: όσο περισσότεροι είναι οι αντιγραφείς, τόσο ο γενικός μέσος όρος των κερδών μειώνεται. Με άλλα λόγια, μια κοινωνία που αποτελείται από αντιγραφείς οδεύει προς την παρακμή. Οι νεωτεριστές είναι αυτοί που, θυσιάζοντας το ατομικό κέρδος, κάνουν να προχωρεί η γνώση και η γενική ευημερία. «Μια κοινωνία αντιγραφέων απλώς επαναλαμβάνεται, είναι συντηρητική και, αν μεταβληθεί το περιβάλλον (ο μοχλός δεν δίνει πλέον χρήματα), δεν ξέρει πια τι να κάνει και καταρρέει», προειδοποιεί ο Γκιρλάντα.
Στην εξορία συνεπώς οι αντιγραφείς; Ούτε αυτό. «Μια αποτελεσματική κοινωνία έχει ανάγκη και από ένα ορισμένο ποσοστό ανθρώπων που αντιγράφουν τις επιτυχίες των άλλων. Δεν θα είχε νόημα μια κοινωνία που αποτελείται μόνον από μοναχικούς πειραματιστές. Για να νικηθούν οι αρρώστιες χρησιμεύουν αυτοί που δημιουργούν καινούργια εμβόλια, αλλά και αυτοί που τα αντιγράφουν και τα κατασκευάζουν». Με άλλα λόγια, οι αντιγραφείς είναι οι «κοινωνικοί εκλαϊκευτές» του θάρρους των νεωτεριστών.